Tháng 8/1945, nhận định thời cơ ngàn năm có một đã đến, mọi sự chuẩn bị đều đã sẵn sàng, sức mạnh đoàn kết hiệp đồng của toàn dân đã lên cao đến đỉnh điểm, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi đồng bào cả nước, triệu người như một, nhất tề đứng lên giành chính quyền trên cả nước với tinh thần “Dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn, cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”.

Ngay từ sáng sớm 19/08, Hà Nội đỏ rực màu cờ cách mạng. Hàng vạn nông dân, dân nghèo với các vũ khí thô sơ từ Láng Mọc kéo ra chiếm đại lý Hoàn Long, tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng khu vực Ngã Tư Sở, mở đầu cho cuộc khởi nghĩa ở nội thành.

Hàng vạn quần chúng nhân dân ngoại thành, từ các huyện Thanh Trì, Thường Tín, Phú Xuyên, Hoài Đức, Đan Phượng, Gia Lâm... tiến vào nội thành với sức mạnh như thác đổ. Tất cả đều tập hợp trước Nhà Hát Lớn. Cả thành phố Hà Nội như rung chuyển trong những tiếng hô vang khẩu hiệu: “Chính quyền nhân dân cách mạng”, “Việt Nam hoàn toàn độc lập”...

Cuộc mít tinh phát động khởi nghĩa giành chính quyền tại Nhà hát lớn Hà Nội ngày 19/8/1945 (Ảnh tư liệu)

Đúng 11 giờ, trước hơn 20 vạn người tập trung trước Nhà Hát Lớn, Ủy ban Khởi nghĩa đọc lời kêu gọi, nêu rõ chủ trương của Mặt trận và kêu gọi nhân dân đứng lên giải phóng dân tộc. Sau đó, cuộc mít tinh trở thành cuộc biểu tình vũ trang giành chính quyền. Quần chúng cách mạng có các đơn vị vũ trang tự vệ dẫn đầu chia thành hai khối lớn đi chiếm các vị trí trọng yếu: Phủ Khâm sai, Sở Bưu điện, Sở Cảnh sát... Trước sức mạnh áp đảo của quần chúng và lực lượng tự vệ kiên cường, hầu hết các công sở chính quyền địch đều nhanh chóng về tay nhân dân. Đến tối ngày 19/08 khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội đã kết thúc thắng lợi hoàn toàn.

Nhân dân Thủ đô đánh chiếm Bắc bộ Phủ, cơ quan đầu não của chính quyền tay sai Pháp ở Bắc Bộ (Ảnh tư liệu)

Thắng lợi ở Hà Nội đã tạo điều kiện để Trung ương Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh chuyển về Hà Nội chỉ đạo cuộc Tổng khởi nghĩa trong cả nước đi đến thắng lợi hoàn toàn, chuẩn bị các điều kiện đón tiếp quân Đồng minh.

Ngày 23/08/1945, Ủy ban khởi nghĩa của tỉnh Thừa Thiên Huế quyết định lãnh đạo nhân dân nổi dậy giành chính quyền. Ngày hôm ấy, hàng chục vạn nông dân từ các huyện đổ về thành phố Huế, biểu tình thị uy và chiếm các công sở.

Ngày 30/08/1945, vua Bảo Đại thoái vị, chính thức chấm dứt sự sụp đổ của chính quyền phong kiến lỗi thời, nhân dân ta đã thực hiện được một bước quan trọng trong đường lối cách mạng dân chủ mà Đảng đã đề ra từ năm 1930.

Cũng trong những ngày trời thu tháng Tám tại Sài Gòn, chấp hành mệnh lệnh khởi nghĩa của Ủy ban kháng chiến toàn quốc và kế hoạch của Xứ ủy Nam Kỳ, ngay từ đêm 24/08/1945, quần chúng cách mạng - bằng mọi phương tiện - kéo về nội thành tham gia khởi nghĩa giành chính quyền. Lực lượng đoàn viên công đoàn và thanh niên tiền phong có mặt ở khắp mọi nơi sẵn sàng chiếm lĩnh những mục tiêu được phân công.

Sáng ngày 25/8, lực lượng cách mạng làm chủ hoàn toàn thành phố. Khởi nghĩa kết thúc bằng cuộc biểu tình của hàng triệu quần chúng chào mừng Lễ ra mắt của Ủy ban Hành chính Lâm thời Nam Bộ. Đồng thời với khởi nghĩa ở Sài Gòn, nhân dân các tỉnh Nam Bộ: Chợ Lớn, Gia Định, Sóc Trăng, Long Xuyên, Vĩnh Long, Bà Rịa, Thủ Dầu Một, Trà Vinh, Tây Ninh, Bến Tre, Sa Đéc đứng lên Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Ngày 26/8/1945, nhân dân Sơn La, Hòn Gai, Cần Thơ, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi. Ngày 27/8/1945, tỉnh Rạch Giá giành được chính quyền. Ngày 28/8/1945, tỉnh cuối cùng Hà Tiên giành chính quyền.

Nhân dân các tỉnh Nam Bộ vùng lên giành chính quyền trong những ngày Cách mạng tháng Tám sôi sục (Ảnh tư liệu)

Như vậy, chỉ trong vòng 2 tuần lễ, cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám đã giành thắng lợi trong phạm vi cả nước, để có được kết quả này, Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phải chuẩn bị trong rất nhiều năm về chủ trương, đường lối, lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang cách mạng, cùng sức đoàn kết đồng lòng của toàn thể nhân dân đã làm nên thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 lịch sử.

Đoàn Giải phóng quân ở Việt Bắc về duyệt binh ở quảng trường Nhà hát Lớn (Ảnh tư liệu)

Duyệt đội quân du kích từ các chiến khu về Hà Nội ngày 30/8/1945 (Ảnh tư liệu)

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã thay mặt toàn thể quốc dân đồng bào trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á, ngày nay là nước CHXHCN Việt Nam.

Ngày 2/9/1945, tại Quảng trường Ba Đình - Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên Ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (Ảnh tư liệu)

Bài học lịch sử trong Cách mạng Tháng Tám vẫn như còn tươi mới. Bài học tin ở sức dân, dựa vào dân, không phân biệt thành phần giai cấp, tôn giáo, đoàn kết mọi người yêu nước, mọi tầng lớp sĩ, nông, công, thương, binh đã tạo thành sức mạnh như triều dâng thác đổ làm nên thắng lợi vĩ đại, giành độc lập, tự do cho Tổ quốc. Tinh thần Cách mạng Tháng Tám đã hoà cùng dòng chảy lịch sử, tạo nên sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, đánh thắng các cuộc chiến tranh xâm lược của chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch, đưa dân tộc ta, đất nước ta trở thành một nước Việt Nam độc lập, thống nhất, từng bước hội nhập với quốc tế và tiếp bước trên con đường đổi mới, “xây dựng nước Việt Nam XHCN, dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh”.

Tinh thần của cách mạng Tháng Tám và ngày Quốc khánh 2/9 sẽ đời đời bất diệt. Khát vọng hòa bình và tinh thần ấy của Tuyên ngôn độc lập ngày 2/9/1945 mãi mãi khắc sâu vào trái tim và khối óc của mỗi con người Việt Nam và đây là nguồn động viên lớn để khơi dậy lòng nhiệt huyết của thế hệ hôm nay quyết giữ vững nền độc lập tự do.