Nằm ở phía Tây Nam Hà Nội, đầu mối của nhiều tuyến đường giao thông quan trọng, Hà Đông có vị trí chiến lược cả về chính trị, kinh tế và quân sự. Cuối thế kỷ 19, sau khi thiết lập chế độ thuộc địa ở Việt Nam, xét thấy vị trí quan trọng của vùng đất này, năm 1986, Toàn quyền Đông Dương đã quyết định đặt trụ sở tỉnh Hà Nội tại làng Cầu Đơ. Năm 1902, Toàn quyền Đông Dương tiếp tục ra Nghị định đổi tên tỉnh Hà Nội thành tỉnh Cầu Đơ và đến Nghị định ngàu 06/12/1904, tỉnh Cầu Đơ đổi thành tỉnh Hà Đông, đô thị tỉnh lỵ của tỉnh cũng mang tên Hà Đông. Như vậy, kể từ khi chính thức trở thành đơn vị hành chính và có tên riêng đến ngày 06/12/2019, Hà Đông vừa tròn 115 năm thành lập.

115 năm qua, Hà Đông luôn là thủ phủ của tỉnh Hà Đông, Hà Sơn Bình, Hà Tây và chịu ảnh hưởng trực tiếp của phong trào cách mạng ở Thủ đô Hà Nội.

Ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công, trước dã tâm trở lại xâm lược nước ta một lần nữa của thực dân Pháp, hưởng ứng lời kêu gọi cứu nước thiêng liêng của Hồ Chủ tịch, từ làng quê cách mạng Vạn Phúc “Chúng ta thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ”, quân và dân Hà Đông đã cùng nhân dân cả nước nhất tề đứng lên, cầm vũ khí bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ, với quyết tâm và niềm tin vững chắc vào thắng lợi.

 Đình Mộ Lao - nơi nhân dân Hà Đông tập kết lực lượng khởi nghĩa giành chính quyền ngày 20/8/1945

Trước thất bại nặng nề của thực dân Pháp ở Điện Biên Phủ, ngày 20/07/1954, Hiệp định đình chiến được ký kết tại Giơ-ne-vơ, Hà Đông nằm trong vùng tập kết quân đội của địch. Thực hiện sự chỉ đạo của Tỉnh ủy, Đảng bộ, quân và dân Hà Đông đã đẩy mạnh nhiều hoạt động để chuẩn bị tiếp quản, nhất là công tác địch vận, đấu tranh làm thất bại âm mưu dụ dỗ, cưỡng ép binh lính, viên chức, đồng bào di cư vào Nam, bảo vệ công sở, nhà máy không cho địch phá hoại, tháo dỡ. Đúng 9 giờ ngày 06/10/1954, những tên lính viễn chinh Pháp cuối cùng rời khỏi Hà Đông, nhân dân xuống đường, tay cầm cờ hoa, chào mừng Ủy ban quân chính và cán bộ, bộ đội vào tiếp quản, Hà Đông được hoàn toàn giải phóng. Từ đây, ngày 06/10/1954 đã trở thành một mốc son, sự kiện trọng đại, đánh dấu bước ngoặt có ý nghĩa to lớn, mở ra trang sử vẻ vang trong lịch sử quê hương Hà Đông.

Đến ngày 08/10/1954, Trung đoàn 9 tiến vào tiếp quản thị xã Hà Đông

Sau ngày giải phóng, cùng với cả nước bước vào giai đoạn kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược (1954-1975), quân và dân Hà Đông lại vừa chiến đấu chống chiến tranh phá hoại bằng không quân của giặc Mỹ xâm lược, vừa tích cực sản xuất xây dựng CNXH ở miền Bắc và chi viện cho tiền tuyến lớn miền Nam. Thực hiện khẩu hiệu hành động “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người”, trong 8 năm liên tục (1965-1972), Hà Đông luôn hoàn thành vượt mức nghĩa vụ lương thực, thực phẩm, tuyển quân chi viện cho tiền tuyến. Riêng tuyển quân chi viện cho các chiến trường, năm cao nhất vượt 87%. Đã có hàng trăm lá đơn tình nguyện, trong đó có cả những lá đơn viết bằng máu của tuổi trẻ Hà Đông xung phong nhập ngũ, nhiều gia đình có con độc nhất cũng tình nguyện cho con nhập ngũ. Với 39 đợt tuyển quân, đã có 6.170 thanh niên Hà Đông (chiếm 11% dân số) lên đường nhập ngũ, góp phần hoàn thành trọn vẹn, vẻ vang vai trò là hậu phương lớn chi viện sức người, sức của cho tiền tuyến đánh Mỹ, thống nhất đất nước.

Ghi nhận những đóng góp vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc, năm 2002, Đảng bộ, nhân dân và lực lượng vũ trang quận đã vinh dự được Đảng và Nhà nước tặng thưởng danh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”.